भारत हा कृषीप्रधान देश आहे. आपली समृद्धी आपल्या कृषी उत्पादनावर अवलंबून आहे. हे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी भारतीय शेतकऱ्यांचे योगदान अत्यंत महत्त्वाचे आहे. खरे तर भारत हा शेतकरी आणि कष्टकरी देश आहे. भारतातील जवळपास 75% लोकसंख्या खेड्यात राहते.
शेतकरी सकाळी लवकर उठला. त्यानंतर तो बैल, नांगर किंवा ट्रॅक्टर आणि शेतीची सर्व अवजारे घेऊन शेतात जातो. उन्हाळ्यात शेतकरी रात्रंदिवस शेतात तासन् तास काम करतात. शेतकरी दररोज काबाडकष्ट करतात, परंतु त्यांच्या शेतमालाला योग्य बाजार व्यवस्था नसल्यामुळे किंवा त्यांच्या शेतमालाला बाजारभाव नसल्यामुळे त्यांची कृषी उत्पादने बाजारात अगदी नाममात्र दरात विकली जाऊ शकतात.
शेजारी अतिशय साधे जीवन जगत होते. त्याचे कपडे देशी शैलीने भरलेले आहेत. उत्तर प्रदेश, हरियाणा, पंजाब, झारखंडमधील अनेक शेतकऱ्यांनी काँक्रीटची घरे बांधली असली तरी अजूनही अनेक शेतकरी मातीच्या घरात राहतात. त्याच्या मालमत्तेत अनेक बैल, एक नांगर आणि अनेक एकर जमीन होती.
भारताचे दुसरे पंतप्रधान श्री लाल बहादूर शास्त्री यांनी आपल्या देशाचा कणा असलेल्या उद्योगी जीवनाची जाणीव ठेवून “जय जवान, जय किसान” ही घोषणा दिली आणि कृषी सेवांवर अधिक भर दिला. शेतकरी हे जगाचे कमावणारे म्हणून ओळखले जातात. जगाला अन्न देण्यासाठी तो आपल्या शेतात घाम गाळतो.
भारतात जमिनीच्या असमान वितरणामुळे लहान शेतकऱ्यांकडे फारच कमी जमीन आहे. कृत्रिम सिंचन सुविधांद्वारे नियमित पाणीपुरवठ्याअभावी लहान शेतकऱ्यांना अजूनही त्रास सहन करावा लागतो. देशाचा कणा म्हणून ओळखले जात असले तरी ते गरिबीत जगतात. आपल्या कुटुंबियांना दोन वेळचे जेवण मिळावे यासाठीही ते धडपडत आहेत.
जमिनीच्या कर्जाचे प्रमाण दिवसेंदिवस वाढत आहे. बाबी आणखी वाईट करण्यासाठी, त्यांच्याकडे शेतीशिवाय कर्जमुक्तीचा कोणताही स्रोत नाही. शेतीमालाच्या किमतीत चढ-उतार, प्रचंड कर्ज, मजुरी थकबाकी आणि कमी शेती उत्पन्न ही शेतकऱ्यांच्या जीवनातील घसरणीची कारणे आहेत.
वाढत्या शहरीकरणामुळे भारतीय शेती संस्कृतीचे महत्व कमी होत चालले आहे. या काँक्रीटच्या जगात, गरम वितळलेले डांबरी रस्ते आणि गगनचुंबी इमारतींनी शेतांची जागा वेगाने घेतली आहे. आजकाल लोक स्वतःसाठी आणि मुलांसाठी करिअरचा पर्याय म्हणून शेतीकडे दुर्लक्ष करत आहेत. वाढत्या शाहरीकरणामुळे अनेक शेतकऱ्यांनी शेत न करता आपल्या शेतजमिनी विकून उदर्निवाह चालवायचे ठरवले आहे.
शेतकऱ्यांची संख्या कमी झाल्यास भारतीय अर्थव्यवस्थेला मोठा फटका बसेल. देशाला अन्नधान्य टंचाई आणि महागाईचा सामना करावा लागेल. असे घडते की सर्व सामान्य नागरिक सर्वात अनुकूल असतात. भारत सरकारने शेतकर्‍यांच्या हप्त्याचा भार कमी करण्यासाठी कर्जमाफी योजना सुरू केली, ज्यामुळे शेतकर्‍यांना पाठिंबा मिळू शकेल आणि त्यांच्या दैनंदिन कामात लागवड सुधारण्यासाठी काही नाविन्यपूर्ण कल्पना निर्माण करा.