मकर संक्रांती १५० शब्दात
“गोड गोड शब्दांचा फुलवा पाक,
स्नेहांचे तिळ मिळवा त्यात,
तिळावर फुलेल पाकाचा काटा,
प्रेमाने भेटा आणि तिळगुळ वाटा..!
स्वागत आहे तुमचा नवीन ब्लॉगआत मकर संक्रांती मराठी निबंध. भारत हा सणांची भूमी म्हणून ओळखला जातो. येथे अनेक सण विविध धर्माच्या लोकांद्वारे देशाच्या विविध भागात साजरे केले जातात. त्यापैकी एक महत्त्वाचा सण म्हणजे मकर संक्रांती. हा सण हिंदू दिनदर्शिकेनुसार पौष महिन्यात 14 किंवा 15 तारखेला साजरा केला जातो. या दिवशी सूर्य दक्षिणायन करून उत्तरायण होतो. म्हणून याला उत्तरायण असेही म्हणतात.
Related Posts
- Granth Hech Guru Marathi Nibandh
- How to Write Nibandh in Marathi
- 599+ Best Ganpati Bappa Quotes In Marathi
मकर संक्रांती हा सण शेतकऱ्यांसाठी विशेष महत्त्वाचा आहे. या दिवशी शेतकऱ्यांनी आपल्या शेतात नांगर, कुदळ, बैल इत्यादींची पूजा केली जाते. सूर्यदेवाची पूजा केली जाते आणि शेतातील पिकांच्या चांगल्या उत्पादनासाठी देवाचे आभार मानले जातात.
मकर संक्रांतीच्या दिवशी दान करण्याची प्रथा आहे. दानाला धार्मिकदृष्ट्या महत्त्व आहे आणि ते पुण्यकारक मानले जाते. मकर संक्रांतीच्या दिवशी दान केल्याने नवीन वर्षात सुख, समृद्धी आणि आरोग्य मिळते अशी मान्यता आहे.
मकर संक्रांतीच्या दिवशी दान केल्या जाणाऱ्या वस्तू खालीलप्रमाणे आहेत:
- अन्न: मकर संक्रांतीच्या दिवशी गरीब आणि गरजू लोकांना अन्न दान करणे महत्त्वाचे आहे. यामध्ये खिचडी, दही, भाकरी, पोळी, फळे इत्यादींचा समावेश होतो.
- वस्त्र: मकर संक्रांतीच्या दिवशी गरीब आणि गरजू लोकांना वस्त्र दान करणे देखील महत्त्वाचे आहे. यामध्ये नवीन कपडे, ब्लाउज, साडी, पॅंट, शर्ट इत्यादींचा समावेश होतो.
- पैसे: मकर संक्रांतीच्या दिवशी गरीब आणि गरजू लोकांना पैसे दान करणे देखील महत्त्वाचे आहे. यापैकी काही पैसे दानार्थ्याला स्वतःच्या गरजेनुसार वापरता येतात, तर काही पैसे गरजू लोकांच्या शिक्षणासाठी, आरोग्यासाठी किंवा इतर गरजा पूर्ण करण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात.
- धान्य: मकर संक्रांतीच्या दिवशी गरीब आणि गरजू लोकांना धान्य दान करणे देखील महत्त्वाचे आहे. यामध्ये गहू, तांदूळ, ज्वारी, बाजरी इत्यादींचा समावेश होतो.
- इतर वस्तू: मकर संक्रांतीच्या दिवशी गरीब आणि गरजू लोकांना इतर गरजेच्या वस्तू देखील दान केल्या जाऊ शकतात. यामध्ये पुस्तके, औषधे, शैक्षणिक साहित्य, खेळणी इत्यादींचा समावेश होतो.
दान देताना, दानार्थीच्या चेहऱ्यावर आनंद असणे आवश्यक आहे. दान करताना, दानार्थ्याला “जय जय गंगे माते, जय जय गंगे माते” अशी प्रार्थना करणे आवश्यक आहे.
संक्रांतौ यानि दत्तानि दव्यकव्यानि मानवै:।
तानि नित्यं ददात्यर्कः पुनर्जन्मनि जन्मनि।।
मकर संक्रांती हा सण आनंदाचा सण म्हणून ओळखला जातो. या दिवशी लोक एकमेकांना शुभेच्छा देतात आणि गहू, बाजरी, ऊस, शेंगदाणे, तीळ, काजू, बदाम इत्यादी पदार्थांचा आस्वाद घेतात. या दिवशी उत्तर भारतात लोक गुळाची पोळी, तिळगुळ, खिचडी इत्यादी पदार्थ खातात. दक्षिण भारतात या दिवशी पोंगल, पूरन पोळी, इडली, डोसा इत्यादी पदार्थ खातात.
मकर संक्रांतीला महाराष्ट्रात नुसतेच संक्रांत म्हणतात. मकर संक्रांती (उत्तरायण/ माघी/ संक्रांती), ज्याला पश्चिम बंगालमध्ये मोकोर सोनक्रांती म्हणूनही ओळखले जाते आणि नेपाळमध्ये माघे संक्रांती, येथे ‘संक्रांती’ म्हणजे ‘हस्तांतरण’, हा दिवस सूर्याचा मकर राशीत संक्रमण दिवस मानला जातो. आता हिंदू दिनदर्शिकेमध्ये सूर्य उत्तरेकडे सरकतो. सूर्य या देवतेला समर्पित, अनेक स्थानिक बहु-दिवसीय उत्सव संपूर्ण भारतात आयोजित केले जातात. ग्रेगोरियन दिनदर्शिकेनुसार जानेवारी महिन्यात सूर्य मकर राशीत प्रवेश करतो तो दिवस दरवर्षी साजरा केला जातो. सूर्याच्या मकर राशीत प्रवेशाचा तो पहिला दिवस आहे. लीप वर्षांमध्ये एक दिवस जोडल्यामुळे, मकर संक्रांतीची तारीख थोडी बदलू शकते. लीप वर्षात ते 15 जानेवारीला येते, अन्यथा 14 जानेवारीला असते.
मकर संक्रांतीशी संबंधित सण आसाममध्ये माघ बिहू, पंजाबमध्ये माघी, हिमाचल प्रदेशात माघी साजी, जम्मूमध्ये माघी संग्रांद किंवा उत्तरायण, हरियाणामध्ये सक्रत, राजस्थानमध्ये सकरत, मध्य भारतात सुकरात, पोंगल अशा विविध नावांनी ओळखले जातात. तामिळनाडूमध्ये उत्तरायण, गुजरात आणि उत्तर प्रदेश, उत्तराखंडमध्ये घुघुटी, बिहारमध्ये दही चुरा, ओडिशामध्ये मकर संक्रांती, कर्नाटक, महाराष्ट्र, गोवा, पश्चिम बंगाल (ज्याला पौष संक्रांती देखील म्हणतात), उत्तर प्रदेश (खिचडी संक्रांती देखील म्हणतात), उत्तराखंड (ज्याला उत्तरायणी देखील म्हणतात) किंवा सोप्या भाषेत, आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणामधील संक्रांती, माघे संक्रांती (नेपाळ), सोंगक्रान (थायलंड), थिंगयान (म्यानमार), मोहन सोंगक्रान (कंबोडिया), आणि शिशूर सेनक्राथ (काश्मीर).
मकर संक्रांती हा सामाजिक सण आहे. हा सण रंगीबेरंगी सजावट, ग्रामीण मुलांनी घरोघरी जाणे, गाणी गाणे आणि काही भागात भेटवस्तू मागणे, मेळे, नृत्य, पतंग उडवणे, शेकोटी पेटवणे आणि मेजवानी यांसारख्या सामाजिक उत्सवांनी साजरी केली जाते. इंडोलॉजिस्ट डायना एल. एक यांच्या मते मघा मेळ्याचा उल्लेख हिंदू महाकाव्य महाभारतात आहे. अनेक निरीक्षक पवित्र नद्या किंवा तलावांवर जातात आणि सूर्याला धन्यवाद देण्यासाठी स्नान करतात. दर बारा वर्षांनी, हिंदू कुंभमेळ्यासह मकर संक्रांत पाळतात – जगातील सर्वात मोठ्या सामूहिक तीर्थक्षेत्रांपैकी एक, अंदाजे 60 ते 100 दशलक्ष लोक या कार्यक्रमाला उपस्थित राहतात. या कार्यक्रमात, ते सूर्याला प्रार्थना करतात आणि गंगा आणि यमुना नदीच्या प्रयागराज संगमावर स्नान करतात, ही परंपरा आदि शंकराचार्यांना दिली जाते.
मकर संक्रांती हा सण सामाजिक ऐक्य आणि सलोखा वाढवणारा सण आहे. या दिवशी लोक एकमेकांना भेटतात आणि एकमेकांना शुभेच्छा देतात. या दिवशी लोक एकत्र जमून खेळ खेळतात, गाणी गातात आणि आनंद करतात.
मकर संक्रांती हा सण आपल्या जीवनात आनंद, समृद्धी आणि उन्नती आणतो अशी समजूत आहे. हा सण आपल्याला नवीन वर्षाच्या सुरुवातीला सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवण्यास प्रेरित करतो.
मकर संक्रांतीच्या दिवशी काही महत्त्वाच्या प्रथा आणि परंपरा पाळल्या जातात. त्यापैकी काही प्रथा आणि परंपरा खालीलप्रमाणे आहेत:
- नदीत स्नान करणे: मकर संक्रांतीच्या दिवशी नदीत स्नान करणे शुभ मानले जाते. यामुळे आपल्यातील सर्व वाईट गोष्टी निघून जातात आणि सकारात्मक शक्ती वाढते असे मानले जाते.
- तीळगुळ खाणे: मकर संक्रांतीच्या दिवशी तीळगुळ खाणे शुभ मानले जाते. तीळ हे आयुष्याचे प्रतीक आहे आणि गुळ हे गोडपणाचे प्रतीक आहे. म्हणून तीळगुळ खाल्ल्याने आपल्या आयुष्यात गोडपण आणि दीर्घायुष्य येते असे मानले जाते.
- पोळी, खिचडी इत्यादी पदार्थ खाणे: मकर संक्रांतीच्या दिवशी पोळी, खिचडी इत्यादी पदार्थ खाणे शुभ मानले जाते. पोळी ही सूर्याची प्रतीक आहे आणि खिचडी ही पिकांची प्रतीक आहे. म्हणून पोळी आणि खिचडी खाल्ल्याने आपल्या जीवनात सूर्यप्रकाश आणि पिकांची भरभराट होते असे मानले जाते.
मकर संक्रांती हा सण आपल्या जीवनात आनंद, समृद्धी आणि उन्नती आणतो अशी समजूत आहे. हा सण आपल्याला नवीन वर्षाच्या सुरुवातीला सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवण्यास प्रेरित करतो.
मकर संक्रांतिचे भारतात विविध रूपात साजरे केले जाते
- उत्तर भारतात मकर संक्रांतिला खिचडीचा सण म्हणून ओळखले जाते. या दिवशी लोक गंगा नदीत स्नान करतात आणि खिचडी खातात. खिचडीला आरोग्य आणि समृद्धीचे प्रतीक मानले जाते.
- दक्षिण भारतात मकर संक्रांतिला पोंगल म्हणून ओळखले जाते. हा सण विशेषतः शेतकऱ्यांचा सण आहे. पोंगल हा चार दिवसांचा सण असतो. या दिवशी लोक धान्य, दूध आणि साखर यांचा एकत्रित वापर करून पोंगल बनवतात. पोंगलला समृद्धी आणि नवीन सुरुवातीचे प्रतीक मानले जाते.
- पश्चिम भारतात मकर संक्रांतिला उत्तरायण म्हणून ओळखले जाते. या दिवशी लोक गंगा नदीत स्नान करतात आणि सूर्याला नमस्कार करतात. उत्तरायणला प्रकाश आणि उबदारपणाचे आगमन मानले जाते.
- पूर्व भारतात मकर संक्रांतिला उल्हास पर्व म्हणून ओळखले जाते. या दिवशी लोक गंगा नदीत स्नान करतात आणि मित्र आणि कुटुंबियांसोबत वेळ घालवतात. उल्हास पर्वला आनंद आणि उत्साहाचे प्रतीक मानले जाते.
मकर संक्रांति हा एक आनंददायी आणि उत्साही सण आहे. हा सण नवीन सुरुवातीचे प्रतीक आहे आणि तो लोकांना एकत्र आणतो.
मकर संक्रांतिचे भारतात विविध भागांत विविध नावांनी ओळखले जाते.
- उत्तर भारतात मकर संक्रांतिला खिचडीचा सण म्हणून ओळखले जाते. या दिवशी लोक गंगा नदीत स्नान करतात आणि खिचडी खातात. खिचडीला आरोग्य आणि समृद्धीचे प्रतीक मानले जाते.
- दक्षिण भारतात मकर संक्रांतिला पोंगल म्हणून ओळखले जाते. हा सण विशेषतः शेतकऱ्यांचा सण आहे. पोंगल हा चार दिवसांचा सण असतो. या दिवशी लोक धान्य, दूध आणि साखर यांचा एकत्रित वापर करून पोंगल बनवतात. पोंगलला समृद्धी आणि नवीन सुरुवातीचे प्रतीक मानले जाते.
- पश्चिम भारतात मकर संक्रांतिला उत्तरायण म्हणून ओळखले जाते. या दिवशी लोक गंगा नदीत स्नान करतात आणि सूर्याला नमस्कार करतात. उत्तरायणला प्रकाश आणि उबदारपणाचे आगमन मानले जाते.
- पूर्व भारतात मकर संक्रांतिला उल्हास पर्व म्हणून ओळखले जाते. या दिवशी लोक गंगा नदीत स्नान करतात आणि मित्र आणि कुटुंबियांसोबत वेळ घालवतात. उल्हास पर्वला आनंद आणि उत्साहाचे प्रतीक मानले जाते.
याव्यतिरिक्त, मकर संक्रांतिचे भारतात इतरही अनेक नावांनी ओळखले जाते. काही उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- **लोहड़ी (पंजाब, हरियाणा, हिमाचल प्रदेश)
- **माघी (उत्तर प्रदेश, बिहार, झारखंड)
- **उल्हास पर्व (ओडिशा, बंगाल)
- **सूर्योत्तरायण (कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, तेलंगणा)
- **पडखान (गुजरात)
- **तिला संक्रांत (बिहार)
- **उत्तरायण (महाराष्ट्र)
- मकरजौली (नेपाल)
मकर संक्रांति हा एक आनंददायी आणि उत्साही सण आहे. हा सण नवीन सुरुवातीचे प्रतीक आहे आणि तो लोकांना एकत्र आणतो.
मकर संक्रांतिचे ऐतिहासिक महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे:
- ज्योतिषशास्त्रानुसार, सूर्य उत्तरायण होणे ही एक महत्त्वाची घटना आहे. या काळात दिवसाची लांबी वाढू लागते आणि रात्रीची लांबी कमी होऊ लागते. त्यामुळे या काळाला नवीन सुरुवातीचे प्रतीक मानले जाते.
- हिंदू धर्मात, सूर्याला देवता मानले जाते. त्यामुळे सूर्याच्या उत्तरायणाला देवतांचे आगमन मानले जाते.
- मकर संक्रांति हा एक लोकप्रिय सण आहे. या दिवशी लोक गंगा नदीत स्नान करतात आणि दानधर्म करतात. हा सण नवीन वर्षाच्या सुरुवातीचे प्रतीक मानला जातो.
मकर संक्रांतिचे ऐतिहासिक महत्त्व खालील पौराणिक कथांद्वारे देखील स्पष्ट होते:
- महाभारतात, भीष्म पितामहांनी मकर संक्रांतिच्या दिवशीच आपल्या इच्छा मृत्यूची मागणी केली होती.
- पुराणांमध्ये सांगितले आहे की, गंगा नदीने मकर संक्रांतिच्या दिवशीच राजा भगीरथाच्या तपश्चर्येमुळे पृथ्वीवर प्रवेश केला होता.
मकर संक्रांति हा एक आनंददायी आणि उत्साही सण आहे. हा सण नवीन सुरुवातीचे प्रतीक आहे आणि तो लोकांना एकत्र आणतो.
मकर संक्रांतिचे काही विशिष्ट महत्त्व खालीलप्रमाणे आहेत:
- स्वास्थ्य आणि समृद्धीसाठी: मकर संक्रांतिच्या दिवशी खिचडी खाण्याची प्रथा आहे. खिचडीला आरोग्य आणि समृद्धीचे प्रतीक मानले जाते.
- सामाजिक एकता: मकर संक्रांति हा एक लोकप्रिय सण आहे. या दिवशी लोक एकत्र येतात आणि आनंद साजरा करतात. यामुळे सामाजिक एकता वाढण्यास मदत होते.
- नवीन सुरुवात: मकर संक्रांति हा नवीन वर्षाच्या सुरुवातीचे प्रतीक मानला जातो. या दिवशी लोक नवीन सुरुवातीसाठी वचनबद्धता व्यक्त करतात.
महाराष्ट्रातील संक्रांत
महाराष्ट्रात मकर संक्रांती हा एक महत्त्वाचा सण आहे. हा सण तीन दिवस साजरा करतात. यास भोगी (सामान्यतः १४ जाने), संक्रांत (सामान्यतः १५ जाने) व किंक्रांत (सामान्यतः १६ जाने) अशी नावे आहेत. संक्रांतीस आप्तस्वकीयांना आणि मित्रमंडळींना आणि लहान मुलांना संक्रांतीस आप्तस्वकीयांना आणि मित्रमंडळींना आणि लहान मुलांना तीळगुळ (तिळाचे लाडू, वड्या किंवा तिळाचा हलवा) आणि स्त्रियांना वाण वाटून ‘तिळगुळ घ्या आणि गोड बोला’ असे सांगून स्नेह वृद्धिंगत होण्याची शुभकामना दिली जाते. विवाहित स्त्रिया या दिवशी आणि या दिवसापासून हळदी कुंकू करतात. रथसप्तमी हा संक्रांतीच्या हळदीकुंकवाचा शेवटचा दिवस असतो.मराठी स्त्रिया संक्रांतीच्या दिवशी आवर्जून काळी साडी नेसतात.
आहारदृष्ट्या महत्त्व
संक्रांतीला तिळाचे फार महत्त्व आहे. हा काळ थंडीचा असतो. त्यामुळे अंगात उष्णता निर्माण होण्यासाठी तीळ खातात. तसेच बाजरीची भाकरी लोणी, मुगाची किचडी, वांगी, सोलाणे, पावटे, गाजर अशा इतर शक्तिवर्धक पदार्थांचा वापर जेवणात करतात.तीळ वापरण्यातला दुसरा अर्थ सिग्धता. स्निग्धता म्हणजे स्नेह-मैत्री या स्नेहाचे गुळाशी मिश्रण करतात. स्नेहाची गोडी वाढावी हा त्यातला हेतू. तेव्हा या दिवशी या तिळगुळाची देवाण घेवाण करायची, स्नेह वाढवायचा, नवीन स्नेहसंबंध जोडायचे. जुने असलेले समृद्ध करायचे, तुटलेले आवर्जून पूर्ववत करायचे हा कार्यक्रम असतो.
तिळवण व बोरन्हाण
नवविवाहित वधूचे हळदीकुंंकू विवाहानंंतरच्या प्रथम संंक्रांंतीला करण्याची प्रथा आहे. तिला यासाठी काळी साडी भेट दिली जाते. हलव्याचे दागिने मुलीला व जावयालाही देऊन त्यांंचे कौतुक केले जाते.लहान बालकांंनाही संंक्रांंतीनिमित्त काळ्या रंंगाचे कपडे घालणे व त्यांना हलव्याचे दागिने घालणे अश्या पद्धती दिसून येतात.चुरमुरे, बोरे, हरभरे, उसाचे तुकडे, हलवा असे मिश्रण लहान मुलांंच्या डोक्यावर ओततात.अलीकडे यामधे गोळ्या, छोटी बिस्किटे घालण्याची हौसही दिसते. तसेच या मिश्रणामध्ये लहान मुलांची आवडती चाॅकलेटेही घालतात. याला बोरन्हाण अथवा लूट असे म्हणतात. बालकांच्या वयाच्या पाचव्या वर्षापर्यंत बोरन्हाण केले जाते.