जगन्नाथ पुरी देवांची माहिती

     जगन्नाथ मंदिर, पुरी, उडीसा, हा भारताच्या प्रमुख हिंदू धर्मस्थळांपैकी एक आहे. हे मंदिर जगन्नाथाच्या पूजेला विनंती करण्यासाठी प्रसिद्ध आहे. जगन्नाथ म्हणजे कृष्ण, अर्थात भगवान विष्णूची एक संस्कृतीची प्रतिमा आहे.

     जगन्नाथ मंदिराचा निर्माण ११व्या शतकात केला गेला. ह्या मंदिरात जगन्नाथ, बालभद्र आणि सुबद्रा या तिन्ही भारतीय देवतांची मूर्ती आहेत. या मूर्त्यांची पूजा वर्षांपासून चालली जाते.

     जगन्नाथ मंदिराची प्राचीन कथा म्हणजे ‘ब्रह्म पुराण’. ह्या कथेमध्ये भगवान विष्णूने स्वप्नात उमादेवीला सांगितले की, ती त्यांच्या पूजेसाठी त्यांच्या परम भक्तांसोबत जगन्नाथ रूपात जन्माला येईल. त्यानंतरच्या आठवणीत, भगवान विष्णूने जगन्नाथ, बालभद्र आणि सुबद्रा ह्यांच्या मूर्तीच्या निर्मितीला सहमती दिली.

     जगन्नाथ पुरी हे भारतातील ओडिशा राज्यातील एक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्र आहे. भगवान कृष्ण, बलराम आणि देवी सुभद्रा यांना समर्पित असलेले जगन्नाथ मंदिर जगभरातील हिंदूंसाठी एक पवित्र स्थळ आहे. मंदिराशी संबंधित अनेक कथा आणि दंतकथा आहेत, त्यापैकी काही खालीलप्रमाणे आहेत:

    मंदिराची स्थापना:राजा इंद्रद्युम्न कथा: एका कथेनुसार, राजा इंद्रद्युम्न यांनी भगवान विष्णूची प्रार्थना केली आणि त्यांना पृथ्वीवर अवतार घेण्यास विनंती केली. भगवानांनी राजाची विनंती स्वीकारली आणि जगन्नाथ, बलराम आणि सुभद्रा यांच्या लाकडी मूर्ती स्वतःहून बनवल्या. राजा इंद्रद्युम्न यांनी या मूर्तींची स्थापना केली आणि जगन्नाथ मंदिर बांधले.

लंकाधिपती रावण कथा: दुसऱ्या कथेनुसार, लंकाधिपती रावण हा भगवान विष्णूचा भक्त होता. त्याने भगवानाची लाकडी मूर्ती मिळवण्यासाठी कठोर तपस्या केली. रावणला मूर्ती मिळाल्यावर, त्याने ती लंकेत नेण्याचा प्रयत्न केला. परंतु भगवान विष्णूने रावणाचा पराभव केला आणि मूर्ती पुरीमध्ये स्थापित केली.

रथयात्रा:जगन्नाथ पुरी मंदिरातील रथयात्रा हा जगप्रसिद्ध उत्सव आहे. या उत्सवामध्ये, भगवान जगन्नाथ, बलराम आणि सुभद्रा यांच्या मूर्तींना भव्य रथांमध्ये बसवून शहरातून फिरवले जाते. लाखो भाविक या यात्रेत सहभागी होतात आणि भगवानांच्या दर्शनासाठी गर्दी करतात.

अर्धवट मूर्ती:जगन्नाथ मंदिरातील मूर्ती अर्धवट पूर्ण आहेत. यामागे अनेक कथा आहेत. एका कथेनुसार, भगवान विष्णूने स्वतःहून मूर्ती बनवल्या होत्या, पण त्या पूर्ण करण्यापूर्वीच त्यांना इंद्रद्युम्न राजाकडे जावे लागले. दुसऱ्या कथेनुसार, एका शिल्पकाराला मूर्ती पूर्ण करण्यापूर्वीच मृत्यू झाला.

   भगवान जगन्नाथ हे भगवान कृष्णचे अवतार मानले जातात.

त्यांची कथा अनेक पुराण आणि पौराणिक कथांमध्ये सांगितली जाते, परंतु सर्वात प्रसिद्ध कथा “भविष्य पुराण” मध्ये आढळते.

कथा खालीलप्रमाणे आहे:

द्वारकाधीश भगवान कृष्ण यांना कळले की त्यांच्या मृत्यूची वेळ जवळ आली आहे.

ते आपल्या प्रिय भक्तांना सोडून जाण्यास दुःखी होते आणि त्यांनी त्यांना कायम आपल्यासोबत राहण्याचा मार्ग शोधण्याचा प्रयत्न केला.

त्यांनी आपले शरीर तीन लाकडी शिल्पांमध्ये रूपांतरित करण्याचा निर्णय घेतला:

• भगवान जगन्नाथ,
• बलभद्र, आणि
• सुभद्रा.

कृष्णाने आपल्या आत्म्याचा एक भाग प्रत्येक शिल्पात स्थापित केला.

त्यांनी आपल्या भक्तांना शिकवले की या लाकडी मूर्तींना त्यांच्या स्वतःच्या मूर्ती मानून पूजा करावी.

कृष्णाच्या मृत्यूनंतर,

• राजा इंद्रद्युम्न,
• कृष्णाचे नातू,
• या मूर्तींना द्वारकातून पुरीला घेऊन गेले.

त्यांनी नीलाद्री पर्वतावर मंदिर बांधले आणि मूर्तींची स्थापना केली.

तथापि,

• राजा कलिंग,
• ओडिशाचा राजा,
• या मूर्तींना आपल्या राज्यात आणू इच्छित होता.

त्याने युद्ध केले आणि इंद्रद्युम्नचा पराभव केला.

भगवान विष्णूने हस्तक्षेप केला आणि कलिंगला शांत केले.

त्यांनी असे ठरवले की मूर्ती दरवर्षी एका महिन्यासाठी पुरी आणि कलिंग यांच्यामध्ये फिरतील.या परंपरेलाच रथयात्रा म्हणतात.

मंदिराचे रहस्य:जगन्नाथ मंदिराशी संबंधित अनेक रहस्ये आहेत. यापैकी एक रहस्य म्हणजे मंदिराच्या ध्वजाची दिशा दर 14 वर्षांनी बदलते. दुसरे रहस्य म्हणजे मंदिरातील नैवेद्य दररोज स्वतःहून बदलतो.

महत्त्व:जगन्नाथ पुरी हे केवळ एक धार्मिक स्थळ नाही तर ते सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिकदृष्ट्याही महत्त्वाचे आहे. हे मंदिर वैष्णव धर्मातील एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे आणि दरवर्षी लाखो भाविक येथे दर्शनासाठी येतात.